HISTORIA OFFICIUM BOŻEGO CIAŁA

HISTORIA OFFICIUM BOŻEGO CIAŁA

Najkrótszą historię officium Bożego Ciała spotykamy w II-gim Nokturnie de feria VI. infra octavam SSmi Corporis Christi, zaty­tułowanym po reformie liturgicznej P’usa V „De Sermone sancti Thomae Aquinatis“.

Poniżej podajemy w przekładzie tenże tekst, wzięty w całości z rękopisu łac. XIII stulecia; jest to tekst najdawniejszy, który się dotąd zachował¹).

    „Co m v en i t itaąue d e v o t i o n i...“ Doskonale także odpowiada pobożności wiernycli, aby w sposób, uroczysty obchodzono pamiątkę ustano­wienia tego tak zbawiennego i tak przedziwnego Sakramentu[2] byśmy nie dającą się wypowiedzieć żadinym słowem obecność Boga w widzialnym uczcili Sakramencie, by uwielbioną była Boska Potęga, która w tymże Sakramencie tak liczne działa cuda, nie mniej, by za to tak skuteczne w działaniu, a za­razem pełne słodyczy dobrodziejstwo Bogu należyte złożono dzięki. Chociaż p;o prawdzie w Dzień Wielkiego Czwartku („i n d i e Cena e“), w który wspomniany Sakrament został ustanowiony, w czasie uroczystej Mszy św. czyni się pamiątkę, to jednak cale pozostałe officium tegoż dnia odnosi się do Męki Pańskiej, której uczczeniu w tym właśnie okresie Kościół całkowicie się oddaje. (Lectio IV).    Ut autem intpgro"... Aby jednak ustanowienie tak wielkiego Sakramentu rzesza wierzących w pełnym uroczystościowym officium du­chowo przeżyła, („integro celebritatiis officio instiltutkmem tanii saioraimeinti recolerei plebs fidelium") zarządził biskup rzymski Urban IV, przejęty na­bożeństwem do tego Sakramentu, by pamiątkę wspomnianego ustanowienia wszyscy wierni obchodzili w pierwszy czwartek po oktawie Zesłania Ducha Świętego. — W ten sposób bowiem, skoro w ciągu całego rolku korzystamy dla zbawienia naszego z tego Sakramentu, Jego ustanowienie szczególną zdo­łamy obchodzić pamiątką w tym właśnie czasie, kiedy to Duch Św. serca uczniów pouczył, by głębiej poznać mogli tajemnice tego Sakramentu (lect.iio V). 

    .

Czyla się bowiem w Dziejach Apostolskich, że trwali w nauce apostołów i wspólnocie łamainia chi “ba oraz modłach tuż po Zesłaniu Ducha Świętego" (m-s. lat. Cod. Paris).

   „Ut autem praedicta feria...“ By jednak w czwartek wyżej wspomniany i w następującej po nim oktawie z większą czcią pamięć i obchód uroczystościowy ustanowienia tegoż Sakramentu się odbył, wspomniany biskup rzymski w miejsce dystrybucyj materialnych, jakich się w czasie godzin kanonicznych tak nocnych, jak diziennych zwykle udziela, raczył z hojności apostolskiej tym, którzyby osobiście w tych godzinach w czasie tej uroczystości w kościołach wzięli udział, duchowe przyznać nagrody, byle tylko z tego względu wierni chętniej i liczniej na obchód tak wielkiej uroczystości -się schodzili" (lcotio VI).

   „Dlatego wszystkim, którzy się ze szczerą wyspowiadaliby skruchą i oso­biście wzięli by udział w officium jutrzennym tego święta w kościele, w któ­rym by siię ono odprawiało, udziela 100 dni, którzy by we Mszy św. wzięli udział równie tyle — którzy by w I. Nieszporach tegoż święta wzięli udział,, jak i tym, co w II. podobnie — tym zaś, którzy by w poszczególne dui w czasie oktawy tego święta w Jutrzni, Nieszporach, Mszy i wymienianych gadzinach osobiście w officium wzięli udział, miłościwie raczył za każdy poszczególny dzień wśród oktawy udzielić 100 dni odpustu, mającego trwałość po wieczne czasy" (ms. lat. Cod. Par.)

W wyimku lekcji słyszymy echo bulli Urbana IV, konsty­tuującej uroczystość Bożego Ciała, wydanej p. t. Transiturus" w Orvieto (Urbs vetus) dnia 11. sierpnia 1264 r. Szczególnie jednak dotyczy wyimek pełnego officium, jakie papież był zarządzał dla naj­uroczystszego uczczenia Ciała Chrystusowego w Najśw. Sakramen­cie w dniu mającym stałe umiejscowienie w roku kościelnym, t. j. we czwartek po oktawie Zesłania Ducha Św. Bulla: „Transiturus“ była uwieńczeniem długoletnich zabiegów około instytucji nowego święta dla całego Kościoła i koniecznego dla uroczystego jego obchodu pełnego officium.

Jaki jest jednak proces rozwojowy officium Bożego Ciała za­mykający się w ramach lat 1208—1264?

Trzy okoliczności złożyły się na genezę święta Bożego Ciała i jego pełnego officium:

1. Zwycięskie zakończenie sporów eucharystycznych, toczą­cych się przez IX — XII w. W roku 1215 ujął sobór laterański IV tradycyjną naukę o Najśw. Sakramencie niejako w syntezę, dając klasyczną definicję o rzeczywistym uobecnieniu Ciała i Krwi Chrystusowej pod postaciami ełileba i wina mocą Boską przez transsufastancjację^[3]). Na tle tego historycznego faktu stanie się nowe święto i officium liturgicznym wyrazem triumfu nietykalności i nowej żywotności dogmatu o Najśw. Sakramencie. Zrozumiałe jest też, że teren Gall ii, w którym głównie toczyły się spory, dał w Leodium początek świętu Najśw. Ciała Chrystusowego.

2. Wizje św. Julianny z Mont Cornillion w latach 1208—1210.
3. Gorliwość teologa i wybitnego prawnika Jakuba z Troyes, który będąc w latach 1242 —1249 archidiakonem leodyjskim, (Liege, Liittich), wpłynął na biskupa Roberta de Torote, by za­prowadził święto nowe w swej diecezji, a później zostawszy pa­pieżem jako Urban IV uwieńczył dzieło swoje bullą z 1264 r.

   To przede wszystkim Godefryd Hensclien i Daniel van Papen- broeck, pisząc w roku 1675 w tomie kwietniowym Acta Sanctorum „ad ąuintam aprilis⁴⁴ żywot bł. Julianny, zwrócili uwagę na do­stępny im materiał źródłowy, dotyczący początków uroczystości Bożego Ciała ^{[4] [5]}). Oczywiście krzątali się około odnalezienia auten­tycznego tekstu najdawniejszego officium, które powstało z inspi­racji św. Julianny. W badaniach swych oparli się na współczesnym Juliannie, nieznanym wprawdzie z imienia autorze jej żywota, lecz wiarogodnym, skoro jego zapiski uzupełnił i potwierdził najwier­niejszy przyjaciel i długoletni spowiednik świętej, bogobojny ka­nonik kolegiaty św. Marcina, Jan z Lozanny. Za jego poradą powstał łaciński przekład francuskiego żywota. Stamtąd czerpali obaj bollandyści dane o święcie Bożego Ciała i jego officium pier­wotnym. Uwzględnili przytem „Traktat historyczny^{44 4}) wik. gen. Jana Chapeauville oraz „świetny komentarz" w tej sprawie O. Bar­tłomieja Fisena T. J. wydany w r. 1628.

   Papebroeh osobno studiował sprawę officium Bożego Ciała, jak wykazuje jego Appendix do żywota Julianny w A. SS. p. t.: „De officio Venerabilis Sacramenti ex directione S. Julianae compo- :sito“ ^[6]) oraz późniejsza „Dissertatio XXIII: De officio pro festo

Corporis Cliristi Urbani IV iussu per S. Thomani composito ^{[7] [8] [9] [10] [11]}), którą umieścił w swym „Conatus Chronico-Historicus ad catalogum Pontificum⁴¹.

Zgodnie z najdawniejszą biografią ') miała św. Julianna z Re- tinne w 16 roku życia a jedenastym pobytu swego w Mont Cornillion pierwszą tajemniczą wizję szczerby w pełnej tarczy księżycowej. Było to 1208 r. Nieustannymi modłami uprasza sobie zaniepokojona Julianna r. 1210 od samego Zbawiciela wyjaśnienie wizji: ,,in luna praesentem ecclesiam, in lunae fractione defectum unius sollenni* tatis in ecclesia figurari“. Chrystus poucza ją o konieczności usta­nowienia święta, które by corocznie przypominało wiernym Ciało i Krew Jego w Sakramencie w sposób uroczystszy i szczególniejszy, aniżeli we Wielki Czwartek. Pokora jednak głęboka i nieśmiałość uzasadniona św. Julianny ukrywa tajemnicę powierzoną przez lat dwadzieścia. Decyzję stanowczą podejmuje kanonik Jan z Lozanny, polecając jej przedłożyć sprawę wizyj i wskazań nadprzyrodzonych teologom do rozstrzygnięcia. Wśród nich występują kolejno: Gwiard wzgl. Gwidon") i Hugon a Saneta Caro”).

   W roku 1240 otrzymuje św. Julianna w ekstazie przed wize­runkiem Ukrzyżowanego w kościele św. Marcina utwierdzenie, a ludzką zachętę ze strony bogobojnej beginy Izabelli de Huy i świątobliwej rekluzy Ewy i rozpoczyna usilne starania o ułożenie officium nowej uroczystości. W tym utwierdza ją Jakub Pantaleon, od roku 1242 archidiakon w Leodium.

   Zwróciła się św. Julianna, jak podaje biograf współczesny, do brata swego zakonu „ąuendam fratrem domus suae Iohannem no- mine, iiwenem ąuidem, sed plurimum innocentem“ ¹⁰). Zachęcała go, gdy słabnął w⁷ podjętym zadaniu. On zaś jak „pszczoła skrzętna czerpał z tych kwiatów Pisma św., które wonieją słodyczą Ciała i Krwi Jezusowej, szukał w wielu dziełach świętych, aby z nich stworzyć składające się z antyfon, responsoriów i hymnów miodopłynne officium⁴⁴. Przedłożone komisji teologów do aprobaty officinm Jana nie tylko otrzymało ją, ale szczególną pochwałę i uznanie biskupa Roberta i Jakuba de Troyes. Biskup polecił na własny koszt sporządzić dwadzieścia kopii tego officium i można przypuścić, że tak Hugon jak i Jakub Pantaleon otrzymali po egzemplarzu.

   W roku 1246 w czasie synodu diecezjalnego wydał bp. Robert dekret, ustanawiający święto w obrębie diecezji leodyjskiej. Tego roku zachorował w początkach października; widząc zbliżającą się śmierć, nakazał recytować sobie nowe officium. Zmarł 16 paździer­nika 1246 r. Po raz pierwszy obchodzili kanonicy św. Marcina uroczystość Bożego Ciała we czwartek po oktawie Trójcy Świętej 1247 r., czyli tydzień później, niż obecnie, posługując się Janowym officium. Biograf anonimowy pisze, że całe officium nowe, tak nocne jak i dzienne, w hymnach, antyfonach, responsoriach, lekcjach, capitulach i kolektach powstało: ,„Christi rirgine orante, iuvene fratre Ioanne componente, Deo autem mirabiliter auxilian- te“. Manuskrypt Rubes-vallis podaje szczegół, że officium to za­czyna się od słów: „Animarum cibus“, Chapeauville napotyka je z okazji wizytacji jako wikariusz generalny w kolegiacie św. Marcina i kościele parafialnym św. Jana Chrzciciela oraz kilku kościołach diecezji leodyjskiej.

   Biskup Robert de Torote nie tylko zasłużył się wybitnie, wprowadzając święto i officium Bożego Ciała w swej diecezji, ale dając mu warunki trwałości przez nakaz, by wierni obchodzili święto na sposób niedzieli, wstrzymując się od wszelkich prac słu­żebnych i przygotowując się w przeddzień przez poszczenie. Du­chowieństwu polecił na każdorazowym synodzie generalnym die­cezjalnym przypominać ludowi publikację święta „viva voce“, by żaden z pasterzy nie mógł się wymówić ignorancją zarządzenia biskupiego. Procesji uroczystej z początku nie urządzano.

W roku 1252 przybywa do Leodium kardynał-legat papieski na Allemanię (Germania zachodnia w ówczesnym pojęciu), wspomniany już Hugon a S. Caro.

Gdy mu pokazano officium, nie tylko że sam bardzo dokładnie je przejrzał, nie znajdując w nim niczego, co by mógł ująć czy dodać, ale także osobiście się przyczynił do tego swym autorytetem i przykładem, by wiernych nakłonić do uroczystego obchodu święta ).

   Sam uroczyście celebruje w „Boże Ciało“ w kolegiacie święto- marcińskiej. W pełnych pontyfikaliach wygłasza w czasie Mszy św. do kleru i ludu licznie zebranego kazanie o wzniosłości nowego święta i ogłasza autorytetem legata dzień corocznego jego obchodu polecając w tym dniu przyjmowanie Najśw. Ciała. Kanonicy wsku­tek tego postanawiają obchodzić corocznie święto „in officio ple- nario“. Osobnym dekretem z dnia 29 grudnia 1252 r. ustanawia legat na terenie swej łegacji święto Bożego Ciała „cum proprio officio ipsi solemnitati deputato“.. Obowiązuje w swym liście cyrku­larnym arcybiskupów, biskupów, opatów, przeorów, dziekanów, archidiakonów i duchownych wszelkich stopni, by wespół z wier­nymi dnia wyznaczonego corocznie w poszczególnych kościołach obchodzili uroczystość z officium dziewięciolekcyjnym. Nadaje równocześnie wszystkim biorącym udział w officium świątecznym „ipso die et per octavam“ 100 dni odpustu pod warunkiem skru­szonej spowiedzi. Następca jego, kard. legat Piotr Capocci, zatwier­dza bez uszczerbku zarządzenia pismem z 30 listopada 1254 roku.

   Św. Julianna, która doznawszy wielu krzywd i bolesnych do­świadczeń za prioratu symonistycznego przełożonego szpitala - trę- downi, pozbawiona przez śmierć życzliwej i prawnej opieki biskupa diecezjalnego Roberta, opuściwszy Mont Cornillion, w tułaczym odtąd życiu swym raduje się wewnętrznie, że sprawa Boża zwy­cięża. Chętnie dla niej znosi gorycze wygnania i kończy swe życie jako wybrana żertwa w rekluzorium w Fosses dnia 25 kwietnia 1258 roku. Doczekała się jednak tego, że obaj legaci papiescy sankcjonowali święto Bożego Ciała z jego pełnym officium. Długo­letnie udręki duchowe i fizyczne oraz śmierć ofiarna przygotują w sześć lat później akt najdonioślejszy: papieskie upowszechnienie święta dla całego Kościoła.

Officium Jana z Mont Cornillion¹'), jak wykazały dociekania Papebrocha, uchowało się w kolegiacie św. Marcina do początków ^[12]
wieku XVII, zgodnie z stwierdzeniem Chapeauville’a, lecz nie było dane Papebrochowi odnaleźć całego tekstu officium poszukiwa­nego, tak jak i jego współbratu O. Antoniemu Tirilio, który przed nim czynił o to zabiegi. Kanonicy kolegiaty używali już w XVII w. officium rzymskiego. Powołuje się jednak Papebrocli na odnale­zione „antiquum ecclesiae S. Martini antiphonarium¹¹ •— wieku jego nie dało się ustalić — w którym umieszczone były hymny osobne de SSmo >na Completorium, Prymę i resztę mniejszych godzin kanonicznych, także i antyfony do Magnificat i Benedictus dla piątku, soboty, niedzieli, poniedziałku, wtorku i środy wśród oktawy. Pierwsza antyfona zaczyna się od słów: „Animarum cibus¹¹ tak jak podał i Chapeaiwille. Odnalazł i starodawne directorium, gdzie napotkał w ordo officii na uroczystość Bożego Ciała wskaza­nia zasadniczo identyczne z officium rzymskim, a tylko w części z Janowym. To naprowadziło Papebrocha na wniosek autorstwa Janowego tegoż officium. Poznawszy jednak swój błąd pod wpły­wem ostrej repliki dominikanina Aleksandra Natalis, broniącego autorstwa św. Tomasza, na co dalszych dowodów dostarczyli Oudin, de Rubeis i Binterim, odwołał go w swej dissertatio XXIII. 0. Fisen Bartłomiej już wcześniej do słusznego doszedł wniosku, który dotąd pozostaje w mocy: „że kościół leodyjski przyjął bez sprzeciwu officium rzymskie mimo obchodu kilkoletniego Bożego Ciała we­dług własnego swego officium. Kanonicy kolegiaty świętomarcińskiej jednak zachowali sobie z officium pisanego z inspiracji św. Julian­ny antyfony do Magnificat i Benedictus oraz hymny własne na Kompletę i mniejsze hory, jako „nader cenne pozostałości^11- pa­miątkowe w dziejach niderlandzkiej liturgii¹¹. O. Blume, T. J. wskazuje w swym studium: „Das Fronleichnamsfest'¹ na uderzający fakt, że obok kościołów diecezji leodyjskiej i sąsiednich szczególnie cystersi usiłowali zachować hymny pierwotnego officium. Działały tu pewne względy pietyzmu, uważali bowiem Juliannę za członka swego zakonu, a ciało jej spoczywa u nich we Vi 1 les, podobnie i zwłoki swego przyjaciela i dobrodzieja biskupa Roberta przenieśli do Clairvaux. Słuszne były przypuszczenia, że może najłatwiej da -się odnaleźć pierwotne officium Bożego Ciała w dawnych księgach liturgicznych zakonu cystersów. Przeprowadzone poszukiwania wy­kazały wielką różnorodność tekstów a zgodnych dość często z anty­fonarzem‘świętomarcińskim. Pierwotnego pełnego officium nie

Ruch  Biblijny.

 odnaleziono. Obecnie zdaje się rzeczą wątpliwą, czy kiedykolwiek ono się odnajdzie.

   Jakkolwiek pierwotne officium leodyjskie swą prostotą i ser­deczną pobożnością, jak świadczą zachowane jego resztki, zasługuje na cześć i uwagę szczególną ze względów historii liturgii, to radować się tylko trzeba, że wspaniałe officium, napisane przez św. Tomasza na zarządzenie pap. Urbana IV, doszło do naszych czasów i nadal jest używane.

   Z chwilą objęcia pontyfikatu 29 sierpnia 1261 r. zamyślał Urban IV upowszechnić święto Bożego Ciała w całym Kościele, powodowany do tego nadto listem biskupa Henryka de Gueldre^ który w sprawach święta Bożego Ciała zwrócił się do Rzymu na prośby rekluzy Ewy, wiernej spadkobierczyni posłannictwa św. Ju­lianny. Papież odpowiedział pomyślnie. Niemało na dalszą decyzję papieża miał wpłynąć cud Krwi Najśw., który się zdarzył w czasie Mszy św. kapłana czeskiego, sprawującego ofiarę św. w obecności papieża w Bolsenie 1262 roku.

   W roku 1263 daje zdaniem Oudina i de Rubeis papież Toma- gzowi polecenie, by sporządził officium nowe. Teologiem Kurii pa­pieskiej był w latach 1261—1264 polecony przez osobistego przy­jaciela papieża kard. Hugona a S. Caro, właśnie Tomasz „lector curiae“. W Orvieto i Viterbo, gdzie wówczas rezydował dwór pa­pieski, istnieją do dziś wspomnienia o św. Tomaszu. Tam w latach 1261—1264 powstała dedykowana Urbanowi „Catena aurea super ąuattuor evangelia“ oraz wspaniałe „officium Corporis Christi“ ¹³). Grabmann podaje rok 1264 jako rok powstania officium św. To­masza. Czy św^r. Tomasz otrzymał wskazania od papieża, czy kard. Hugona co do układu officium, czy otrzymał kopię officium Jana od nich, czy uwzględnił myśli główne tego officium i w jakim stop­niu, to dotąd jest tajemnicą, dość, że officium nowe swoją oryginal­nością potężną, głęboką znajomością i aplikacją Pisma św. przerasta relikty znane officium Leodyjskiego. Officium było już gotowe, kiedy papież bullą konstytucyjną z 11. VIII 1264 r. „Transiturus^£Ł wprowadza święto Bożego Ciała do całego Kościoła. Przeczuwając bliską swą śmierć, Urban IV, nie czeka wyznaczonego terminu w cy­klu świątecznym roku kościelnego, tj. czwartku po oktawie Zesłania Ducha Św. roku 1265, lecz odprawia w sierpniu czy pierwszych

dniach września 1264 r. uroczyście w obecności całego swego dworu papieskiego „Boże Ciało“. Był to modus extraordinarius, zrozumiały także i z tego powodu, że trzeba było dać trwałe podstawy prawne i autorytatywną sankcję praktyczną nowemu świętu i officium W samej Kurii rzymskiej. Urban pojął doskonale swe opatrzno­ściowe zadanie w tej sprawie jako główny świadek wydarzeń i zleceń nadprzyrodzonych Julianny'. Zabezpieczył w ten sposób na przyszłość egzekuty wę swej bulli. Spełnia jeszcze jeden akt prawny, pisząc breve do biskupa Henryka de Gueldre z Leodium i nakła­dając na niego obowiązek, by w Leodium, gdzie Chrystus objawił swą wolę Juliannie, odprawił jak najprędzej solennie uroczystość Bożego Ciała. Drugie breve wysyła do Ewy rekluzy, datowane dnia następnego: 8-go września 1264 r., w którym ją uwiadamia, że odprawił uroczyście Boże Ciało w obecności kardynałów, arcy­biskupów i prałatów, przebywających aktualnie w Kurii, by dać przykład, jak bardzo ceni sobie to nowe wielkie święto. Wysyła Ewie równocześnie osobnego posłańca z czystopisem officium uro­czystościowego, zalecając i nakazując, by je ze czcią przyjęła i do­starczała w kopiach proszącym. Jedno i drugie breve papieskie bvło pierwszym krokiem egzekucji bulli „Transiturus“. Biskup diecezjalny, na którego terenie zrodziła się myśl nowego święta, miał po Kurii rzymskiej urzędowo z tytułu pierwszeństwa w kościele powszechnym uroczyście Boże Ciało celebrować. Officium, które w odpisie otrzymała Ewa, miało być z powagi papieskiej roz­powszechnione i wszelkie dane przemawiają za tym, że to byłe officium Tomasza z Akwinu, officium Kurii rzymskiej. Jak prze­widujące były zarządzenia papieża, dowodzi fakt, że po jego śmierci, która nastąpiła już 2 października 1264 r. w Perugii — jak wykazują badania 0. Brove, T. J. ^[12]) — przy samej kurii nowe święto zanikło. Pod koniec XIII w. spotkać je można tylko na te­renie Germanii zachodniej. Pojawia się jednak w pierwszych latach XIV-go stulecia w niektórych kościołach i opactwach Francji po­łudniowej. Z chwilą, kiedy Klemens V, zgodnie z wymogami so­boru we Vienne (1311—1312), nadał w osobnej konstytucji moc obowiązującą bulli „Transiturus“, a jego następca, Jan XXII Konstytucję tę umieścił 1317 r. w t. zw. „Clementinae^k* (lib. III. tit. XVI), uroczystość Bożego Ciała poczyna się upowszechniać w całym Kościele Chrystusowym, a z nią też officium rzymskie św. Tomasza.

    Spór prowadzony do niedawna na temat autorstwa officium Tomasza dziś nauka uważa za załatwiony. Św. Tomasz jest autorem officium rzymskiego, jakim się dotąd Kościół posługuje. Officium to nie znajduje się wprawdzie wśród dzieł (opuscula) św. Tomasza, zachowanych w rękopisie ani w pierwszych drukach. Dopiero w roku 1497 zostało wśród nich umieszczone przez Antoniego Pisa- mani, zniekształcone niestety przez liczne interpolacje, zwłaszcza w tekście Mszy. Stamtąd przeszło do wydania rzymskiego wszystkich dzieł Tomasza (1570—1571 r.).

   Rok 1323 podaje pierwszą dokumentarną wzmiankę o autor­stwie officium św. Tomasza. Kapituły generalne Zakonu Domini­kańskiego zajmowały się w latach 1318 — 1323 wprowadzeniem święta Bożego Ciała i poruszały sprawę officii diurni et nocturni Tomasza. Na kapitule w Barcelonie ustalono r. 1323 przyjąć „offi­cium romanum“ ze względu na to, że „ut asseritur" ułożył je Tomasz, brat zakonny... vołumus <piod officium de corpore Christi per re­ner ab iłem fratrem Thomam de Aąuino editum, ut asseritur, per totum ordinem fiat de feria V. post festum Trinitatis usąue ad octaras inclusive“ ’)•

   Dowodem historycznym autorstwa Tomaszowego officium je­dynym. lecz wystarczającym jest świadectwo dominikanina Bartło­mieja Fiadoni (t 1326—27), ucznia, przyjaciela i spowiednika św. Tomasza, znanego też pod nazwą Tholomeusza z Lukki. Napisał on jako kurialista awinioński (1309—1318) swą „Historia eccle- siastica nova“ czyli dzieje religijne i polityczne papieży aż do wstą­pienia na stolicę Piotrowa Bonifacego VIII (koniec 1294 roku). W liber XXII, cap. 24—25 pisze: „Tunc Frater Thomas rediit ex Parisiis ex certis causis et ad petitionem Urbani multa feóit et' scripsit, sed praecipue duo: unum fuit quod exposuit euangelia miro contextu dirersorum doctorum et unus auctor ińdetur... isto autem tempore... officium etiam de corpore Christi f e ci t <e x m a n dato U r b an i. Hoc autem fecit cornpletum, et ąuantum ad lectiones et quantum totum officium tam diurnutn quam nocturnum. quam etiam ad Missam et quidquid Ula die can- taturW końcu dopisek: „quod quidern officium fuit postea sub

15) Monumanta Ord. Fr. Praedicat, hist-orica t. IV, Acta capituli geu., vol. Ii, Rumae 1899, p. 144.

Clemente V roboratum anno Domini MCCCK in concilio Viennensi super Rodanurn celcbrato“.

   GwiJelm de Tocco 0. Pr. (t J 323), uczeń świętego, który odegrał poważną rolę w procesie kanonizacyjnym swego mistrza, pisze pod wpływem Bartłomieja z Lukki w swej Vita św. Tomasza, cap. IV: ,,scripsit officium dc Corpore Christi de mandat o Papae Urbani, in quo omnes quae sunt de hoc sacramento veteres figuras exposuit et veritates quae sunt de nora gratia compilavit“. Tak samo podaje za Bartłomiejem i Gwilelmem Bernard de Guy (B. Guidonis t 1331 r.), O. Pr., prokurator generalny Zak. w Awinionie a od roku 1323 biskup de Tuy, w swej legendzie o św. Tomaszu: „...Rem mandatu sibi domino Urbano jyapae dictaińt et ordinamń totum officium ecclesiasticum de Corpore Christi tam diurnum quam nocturnum, quam etiam missae“. Dzięki tradycji liturgicznej informacja Bartłomieja znalazła oddźwięk w⁷ brewiarzu Piusa V, kiedy dotychczas anonimowe lekcje II. Nokturnu zatytułowano (in festo et fer^:a VI ): ..De Sermone sancti Thomae Aquinatis“.

   Św. Tomasz dał „officium ecclesiasticum⁴⁴ i to plenum'dla uroczystości Bożego Ciała i na wieki uświetnił jego obchód. Po mistrzowsku przeprowadził zadanie sobie zlecone i. jak pisze o nim Bartłomiej Fiadoni, umieścił w swym officium „quasi omnes figu­ras oeteris Testamenti, luculento et proprio stylo adaptatas ad Eucharistiae sacramentum".

   Sekwencja „Landa Sion“ ze Mszy jak i hymny: Pange lingua (na nieszpory I i II), Sacris sollemniis (ad matutinum) i Verbum superman (ad laudes) należą do największych skarbów' poezji religijnej, zwłaszcza hymn laudesowy jest jednym z najpiękniej­szych utworów hymnografii kościelnej. Autorstwo Tomaszowie hymnów opiera się na licznych świadectwach i faktach, jak to wykazuje w swym studium O. Blume "').

Ks. STANISŁAW SZYMAŃSKI

¹⁶) Thomas v. Aquin und das Fronleichnamsoffizium insbesondere der Hynimis „Yerbtum suipernum", w: „Thewlogiie und Glau'be“ 1911.

¹[2] ms. lat. 755, fol. 367/8. Bibl. Nat. Parts — pierwotnie własność opactwa Momttmajour pod Arles (Montis maioris). Tekst analizowany przez V. Lero- quais w Leś breviaires mainuserits des bibl. publ. de France, Paris 1934, — opisany przez Ks. P. Davida: Um legendier roinair du temps dTnnoceut IV et d’Urbain IV, Paris 1936, (cf. Coli. theol. Lwów 1936, T. XVII).

^[2])  ef. Denzinger, Enchiir. symb. et definit. 4-30.

^[3) Acta Sanctorum Aprilis a Godefrido Henschenio et Daniele Paipe- brochio e S. J., Rosnae 1865.

^[4]) Tractatms histo.ricus de prima et vera origine festiviitatis Canporis et Samguinis Domini w tomie II. „Gęsta epporum Tungrensium Trajeotensiium et Leodiensium" 1—III, 1613 r.

^[5])  A. SS., op. cit., pag. 893.

6) A. SS., Propylaeunr ad sep tern tomos Maii, 1868, 51.

^[7]) Auctore coaevo ex Ms. lii). II cap. II „Occasio prima iinstitutkmis- sollendl. Corp. et Sanguinis Christi".

8) Od roku 1258 biskup w Canibrai.

9) Od roku 1244 kardynał f 10. III. 1264 r. w Orvieto.

^[10]) Jan z. Mont Cornillion, późniejszy przeor leprosorium leodyjskiego, wpisany w Menologium Heinriąueza ad kal. Ianuar. jako beat u s. Po śmierci bp. Roberta traci urząd przeora na korzyść usuniętego symonistycznego po­przednika.

^[11]) in op. oirt. ad : „Qui onunia in ipso comtenta officio diligontioribus oculis oorasideiriainis et parscruiains nihil addendum, nihil miiiuendum arbitraius est, cunota decenter invaniens ordinata". Odtąd obchodzi się święto, jak dzisiaj, we czwartek po Trójcy Św., a nie, jak .pierwotnie, tydzień później (po oktawie Trójcy Św.).            -

12) Kellner podaje mylnie w swej „heortologii 1911“ Jana z Lozanny, spowiednika św. Julianny, jako autora officium.

14) Jahrbuch f. L i t ur gi e wis semschaft: t. VIII. 1928, pp. 10"—143.