W dniach 20–21 czerwca 1940 roku Niemcy dokonali największej egzekucji w Palmirach. W lesie podwarszawskim zamordowano 378 osób, w tym wielu wybitnych przedstawicieli polskiej elity politycznej, społecznej i kulturalnej.
To właśnie w tych dniach w Puszczy Kampinoskiej zginęli m.in. marszałek Sejmu Maciej Rataj, znany działacz ludowy Mieczysław Niedziałkowski oraz mistrz olimpijski Janusz Kusociński.
Była to kulminacja niemieckiej akcji wyniszczania polskiej inteligencji, której celem było fizyczne zlikwidowanie każdego, kto mógłby stanowić intelektualne, moralne lub organizacyjne zagrożenie dla okupanta. Na terenie Generalnego Gubernatorstwa czystki przeprowadzano w ramach tzw. Akcji AB (Außerordentliche Befriedungsaktion – Nadzwyczajna Akcja Pacyfikacyjna).
Była to operacja o charakterze prewencyjnym, której celem było „niszczenie przewidywanego oporu” poprzez fizyczną eliminację przedstawicieli polskich elit – polityków, działaczy społecznych, intelektualistów i liderów opinii. Podczas narady policyjnej 30 maja 1940 roku generalny gubernator Hans Frank stwierdził otwarcie, że akcja ma na celu „przyspieszoną likwidację większości buntowniczych polityków, głoszących opór”, dodając: „Przyznaję otwarcie, że w rezultacie będzie musiało się rozstać z życiem kilka tysięcy Polaków, głównie ze sfer ideowych przywódców polskich”.
Palmiry były odizolowane
Palmiry, wieś położona około 30 kilometrów na zachód od Warszawy, została przez Niemców wybrana na miejsce masowych egzekucji nieprzypadkowo. Przed wojną teren ten był niedostępny dla cywilów – mieściły się tam wojskowe magazyny amunicji, otoczone ogrodzeniem z drutu kolczastego. Niemcy szybko zorientowali się, że jest to idealne miejsce, by w tajemnicy przeprowadzać zbrodnie.
Już 7 grudnia 1939 roku odbyła się pierwsza egzekucja. Od tego momentu, aż do lipca 1941 roku, przeprowadzono tam co najmniej 21 egzekucji, w których zginęło ponad 1700 osób. Ofiarami byli głównie więźniowie Pawiaka i aresztu Gestapo w Al. Szucha. Przed śmiercią byli cynicznie oszukiwani – mówiono im, że jadą na roboty rolne lub do innego więzienia. Wydawano im osobiste przedmioty, dawano porcję chleba. Dopiero tuż przed egzekucją, kiedy wiązano im oczy, zaczynali rozumieć, co ich czeka.
W dniach 20–21 czerwca 1940 roku miała miejsce największa z egzekucji. Wśród ofiar egzekucji z 20 czerwca 1940 roku byli, obok wspomnianych Rataja, Niedziałkowskiego i Kusocińskiego, m.in. Halina Jaroszewiczowa – poseł i senator, Jan Pohoski – wiceprezydent Warszawy, oraz Agnieszka Dowbor-Muśnicka – córka generała Józefa Dowbor-Muśnickiego, przywódcy powstania wielkopolskiego. Rozstrzelano też dziennikarzy, lekarzy, księży, nauczycieli i działaczy społecznych. Wśród zamordowanych znalazły się aż 82 kobiety.
Czytaj też: Miała kryptonim Meksyk II. Akcja pod Arsenałem
Egzekucje przeprowadzały jednostki SS i policji bezpieczeństwa (Sipo), pod bezpośrednim nadzorem Josefa Meisingera – dowódcy SS i policji na dystrykt warszawski. Po wojnie Meisinger został osądzony i stracony w Warszawie w 1947 roku. Jego współpracownik, Ludwig Hahn, został skazany dopiero w 1975 roku na dożywocie. Większość bezpośrednich wykonawców pozostała anonimowa i nie poniosła odpowiedzialności.
Ukryte, ale nie zapomniane
Miejsce egzekucji było ściśle strzeżone. Doły grzebalne kopała młodzież z pobliskiego obozu Hitlerjugend. Zwłoki zasypywano ziemią i maskowano liśćmi, często sadzono na nich młode drzewa. Jednak pomimo starań okupanta, prawda nie została pogrzebana na zawsze.
Polscy leśnicy, m.in. Adam Herbański, oznaczali potajemnie mogiły – wycinali krzyżyki w korze drzew, wbijali łuski w pnie. Dzięki ich odwadze po wojnie możliwe było odnalezienie masowych grobów. Ekshumacje rozpoczęto już w marcu 1945 roku.
W Palmirach odnaleziono szczątki 1700 osób w 24 zbiorowych mogiłach. W 1948 roku powstał cmentarz-mauzoleum, gdzie spoczywają ich szczątki. Do dziś udało się zidentyfikować 577 osób, znanych jest też 485 nazwisk ofiar, których ciał nie udało się rozpoznać. Reszta ofiar pozostaje bezimienna.
Nie jest wykluczone, że w Palmirach wciąż znajdują się nieodnalezione groby ofiar niemieckiego terroru.
Kresy.pl / PAP
https://kresy.pl/kresopedia/przyspieszona-likwidacja-elit-20-i-21-czerwca-1940-miala-miejsce-najwieksza-niemiecka-egzekucja-w-palmirach/
