Szare Szeregi – kryptonim konspiracyjny Organizacji Harcerzy ZHP, potocznie także całego Związku Harcerstwa Polskiego, w okresie okupacji niemieckiej i radzieckiej podczas II wojny światowej 1939–1945.
Szare Szeregi zostały powołane 27 września 1939 w Warszawie przez grono członków Naczelnej Rady Harcerskiej w mieszkaniu Stanisława Borowieckiego, Szefa Głównej Kwatery Męskiej, przy ul. Noakowskiego 12.
Szare Szeregi współpracowały z Delegaturą Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Kraj oraz Komendą Główną Armii Krajowej.
- 1Struktura
- 2Historia kryptonimu
- 3Podział młodzieży
- 4Podstawowe zasady
- 5Działalność
- 6Ważniejsze akcje Szarych Szeregów
- 7Harcerki
- 8Inne Organizacje Harcerskie Okupacyjnej Polski
- 9Stowarzyszenie Szarych Szeregów
- 10Upamiętnienie
- 11Zobacz też
- 12Przypisy
- 13Bibliografia
Kotwica – Znak Polski Walczącejnamalowany przez Jana Bytnara na cokole Pomnika Lotnika na placu Unii Lubelskiej w Warszawie.
Po przeciwnej stronie cokołu kotwicę namalował Jan Bytnar ps. Rudy.
- Główna Kwatera – pasieka
- chorągwie – ule
- hufce – roje
- drużyny – rodziny
- zastępy – pszczoły.
- Florian Marciniak (27 września 1939 – 6 maja 1943)
- Stanisław Broniewski (12 maja 1943 – 3 października 1944)
- Leon Marszałek (3 października 1944 – 18 stycznia 1945).
- Pomorska – ul „Lina”
- Wielkopolska – ul „Przemysław”
- Łódzka – ul „Kominy” Komendantem Chorągwi w latach 1939-1945 był hm. Dominik Patora
- Zagłębiowska – ul „Barbara”
- Śląska – ul „Huta”
- Białostocka – ul „Biały”
- Wileńska – ul „Brama”
- Poleska – ul „Błota”
- Nowogródzka – ul „Las”
- Wołyńska – ul „Gleba”
- Warszawska – ul „Wisła”
- Mazowiecka – ul „Puszcza”
- Radomska – ul „Rady”
- Lubelska – ul „Zboże”
- Kielecka – ul „Skała”
- Częstochowska (Kłomnicka) – ul „Warta”[1]
- Krakowska – ul „Smok”
- Lwowska – ul „Lew”.
Stan liczebny organizacji harcerzy, zmieniający się w poszczególnych okresach, na dzień 1 maja 1944 wynosił 8359 członków. Organizacja Harcerzy obejmowała (ze względów konspiracyjnych) początkowo jedynie młodzież powyżej 17 lat. Z czasem z powodu naporu młodych i konieczności zajęcia się nimi, rozpiętość wieku zwiększono. Z punktu widzenia programowego i metodycznego podzielono wówczas (najwcześniej w Warszawie – 3 listopada 1942) młodzież na 3 grupy[2]:
Drużyny „Zawiszy” nie brały w zasadzie udziału w walce bieżącej. Natomiast przygotowywały się do pełnienia służby pomocniczej, a nauką na tajnych kompletach – do odbudowy Polski po wojnie. Spośród służb pomocniczych, pełnionych w okresie „przełomu”, najbardziej znana jest zorganizowana w czasie powstania warszawskiego Harcerska Poczta Polowa.
- „Dziś” oznaczało okres konspiracji i przygotowanie do powstania
- „Jutro” – otwartą walkę zbrojną z okupantem, powstanie
- „Pojutrze” – pracę w wolnej Polsce
- Akcja Wieniec (I i II) – wysadzanie pociągów.
- Meksyk II – 26 marca 1943 – Akcja pod Arsenałem – odbicie 21 więźniów z niemieckiego konwoju policyjnego, w tym Jana Bytnara „Rudego”, który zmarł po trzech dniach od ran, jakie hitlerowcy zadali mu podczas przesłuchań. Po akcji zmarli również: „Alek” – Aleksy Dawidowski i „Buzdygan” – Tadeusz Krzyżewicz. Dowódcą akcji był Stanisław Broniewski „Orsza”, a jego zastępcą Tadeusz Zawadzki „Zośka”.
- Meksyk IV – odbicie Floriana Marciniaka (akcja odwołana).
- Celestynów – 20 maja 1943 odbicie transportu więźniów do Oświęcimia.
- Akcja Kutschera – 1 lutego 1944 – zamach (udany) na komendanta warszawskiej policji i SS Franza Kutscherę. Niemcy wstrzymali egzekucje dokonywane wcześniej publicznie na ulicach miasta.
- Akcja Koppe – nieudany zamach na szefa policji niemieckiej w Generalnym Gubernatorstwie.
- „Taśma” – Sieczychy – 20 sierpnia 1943 – likwidacja strażnic granicznych. Podczas tej akcji zginął Tadeusz Zawadzki „Zośka”.
- „N” – akcja propagandowa wśród Niemców osłabiająca ich ducha walki.
- „M” – akcja Młodzież.
Inne Organizacje Harcerskie Okupacyjnej Polski
Szare Szeregi nie były jedyną organizacją harcerską podczas okupacji – dużą stosunkowo organizacją były Hufce Polskie. Mimo wielokrotnych rozmów była to jedyna poważna organizacja konspiracyjna o rodowodzie harcerskim która nie włączyła się w konspiracyjne Szare Szeregi.We wczesnym okresie konspiracji samoistnie powstawało wiele samodzielnych konspiracyjnych organizacji o rodowodzie harcerskim, większość z nich zostało włączonych w struktury Szarych Szeregów lub Armii Krajowej, m.in.:- na wcielonym do Rzeszy terenie Pomorza, głównie w Gdyni działał Tajny Hufiec Harcerzy, włączony w struktury Szarych Szeregów na początku 1943 roku.
- 27 września 1989 na fasadzie kamienicy przy ul. Noakowskiego 12 w Warszawie odsłonięto tablicę upamiętniającą utworzenie 27 września 1939 w tym budynku przez instruktorów Naczelnej Rady Harcerskiej Szarych Szeregów[7][8].
- Na ścianie atrium Kościoła Najświętszej Maryi Panny Królowej Różańca Świętego w Poznaniu (dominikanów) znajduje się tablica upamiętniająca ul Przemysław Szarych Szeregów[9].
- Na ścianie Collegium Maius w Poznaniu znajduje się tablica upamiętniająca akcję harcerzy Szarych Szeregów, którzy w 1940 na kopule będącego wówczas siedzibą policji budynku wywiesili polską flagę[10].
- Imię Szarych Szeregów nosi m.in. Hufiec ZHP Warszawa-Mokotów i Hufiec ZHP Poznań-Rejon.
- Harcerstwo podczas II wojny światowej
- Skocz do góry↑ Krzysztof Wójcik, Wychowawcy patriotów. Monografia harcerstwa Ziemi Kłomnickiej w 90. rocznicę powstania pierwszej drużyny, 2014, s. 46.
- Skocz do góry↑ Jerzy Jabrzemski i inni: Szare Szeregi, Harcerze 1939-1945. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1988, s. 40. ISBN 83-01-06821-3.
- Skocz do góry↑ Źródło, R.2 nr 1 (8 stycznia 1941), polona.pl [dostęp 2018-09-22].
- Skocz do góry↑ Brzask : pismo młodych, nr 1, 1944, polona.pl [dostęp 2018-09-21].
- Skocz do góry↑ Źródło: Baza Zmarłych Więźniow Obozu KL Gross-Rosen.
- Skocz do góry↑ „[...] harcerze szczepu w Załoźcach, wraz z przybyłymi już wówczas do tego miasta harcerzami mileńskimi, utworzyli – według wersji prof. dr. hab. Edwarda Prusa – tzw. Batalion Szturmowy (zwany ′Istriebitielnym′), w celach samoobrony ludności polskiej przed Ukraińcami”, [w:] Jerzy Jabrzemski, Harcerze z Szarych Szeregów, PWN, Warszawa 1997, s. 195, ISBN 83-01-12191-2.
- Skocz do góry↑ Hanna Wardaszko. Kalendarz warszawski 1 IV–30 IX 1989. „Kronika Warszawy”. 81–84, s. 284, 1990.
- Skocz do góry↑ Magdalena Stopa, Jan Brykczyński: Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2010, s. 85. ISBN 978-83-62020-18-8.
- Skocz do góry↑ Klasztor Ojców Dominikanów – krużganki (pol.). poznanfilmcommission.pl. [dostęp 2018-03-08].
- Skocz do góry↑ Poznań - Tablica na ścianie Collegium Maius (pol.). polskaniezwykla.pl. [dostęp 2018-03-08].
- Stanisław Broniewski: Całym Życiem – Szare Szeregi w relacji naczelnika. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1983. ISBN 83-01-04269-9.
- Jerzy Jabrzemski i inni: Szare Szeregi, Harcerze 1939-1945. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1988. ISBN 83-01-06821-3.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Szare_Szeregi
